Kozak

Kozak jest w oryginale pieśnią solową, szeregu zaś opracowań chóralnych doczekał się za sprawą swej ogromnej popularności. Powstał prawdopodobnie w początkach 1849 roku lub nieco później, w każdym razie biograf kompozytora, Aleksander Walicki (1826—1893) \ pisząc o podróży Moniusiki do Petersburga w lutym 1849, wspomina, że „ogromnie się tam podobał nowy jego śpiew Kozak”. Kursuje zresztą na ten temat ciekawa anegdota związana z osobą polskiego muzyka, Wiktora Każyńskiego <1812—1867), domniemanego kompozytora melodii Wlazł kotek na płotek do tekstu Syrokomli. Każyń- ski działał już wtedy w Petersburgu jako organista i kapelmistrz operowy w Teatrze Aleksandryjskim. Otóż Moniuszko, po powrocie z Petersburga do Wilna, otrzymał list od zaprzyjaźnionego kompozytora rosyjskiego Aleksandra Dargomyżskiego, a w nim następującą wiadomość: „Ostatnio w Teatrze Aleksandryjskim Każyński polecił wykonać podczas antraktu pieśń małoruską swojej kompozycji, zatytułowaną Dumka. Jakież było zdziwienie, gdy rozpoznano nuta w nutę Pańskiego Kozaka, którego Każyński przepisał bez najmniejszej zmiany! Publiczność uznała go za najlepszy utwór Każyńskiego i zażądała powtórzenia…” Zarówno sam pan Stanisław, jak i wszyscy jego biografowie, uwierzyli w ten plagiat, ale przypuszczać raczej należy, że i Moniuszko i Każyński skorzystali po prostu z tego sanlego źródła ludowego, opracowując tę melodię każdy na swój sposób. W każdym razie sama melodia jest niewątpliwie ukraińskiego pochodzenia. Kozak Moniuszki cieszył się tak ogromnym powodzeniem, że go dwukrotnie drukiem wydano w Wilnie, tyleż razy w Warszawie, a ponadto: w Katowicach, Paryżu, Hamburgu, Petersburgu, Moskwie i Lipsku.